توجه به دین و علت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان‏ متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه های گوناگونی را به میان آورده است. از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است. تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد. او نظارت ارایه شده درباره منشاء دین در گزارش و نقد و بررسی می کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان‏ بلکه وحی و خدا می داند. او برای دنی نقشو کارکرد مثبت قایل شده و علت دینداری را فطرت و عقل می داند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

آثار استاد مطهری در میان آثار سایر نویسندگان معاصر دارای ویژگیهایی است که توجه به آنها، ارزش آثار استاد را نمایان تر می سازد. عمده ترین این ویژگی ها عبارتند از: آسان نویسی مطالب دشوار، حل مشکلات و پاسخگویی به سوالات، بررسی مسایل ضروری، مفید بودن و سودمندی، پاسخ به انتقادها، بی طرفی در تحقیق و عدم تعصب، معرفی بدعت ها و تحریف ها و لحن مشفقانه.

چکیده فارسی:این مقاله با بررسی آثار استاد مرتضی مطهری درباره تحولات جامعه و تاریخ، به دنبال تبیین نظریه «تکامل جامعه و تاریخ» ایشان است. برای تبیین این نظریه، باید به سوالات ذیل پاسخ داد: تکامل به چه معناست؟ معیارهای تکامل جامعه و تاریخ چیست؟ و سیر حرکت تکاملی تاریخ چگونه است؟ با بررسی آثار ایشان، به این نتیجه می رسیم که «تکامل تاریخ» به معنای به فعلیت رسیدن استعدادهای فطری جامعه است که معیار آن ایمان و ایدئولوژی و رشد آزادی و آگاهی در جامعه است. سیر تکامل تاریخ هم به این صورت است که در طول تاریخ، مجموع جوامع در مجموع زمان ها، روبه تکامل هستند. این تکامل مجموعی اگر به معنای تکامل در نهایت تاریخ و در قالب جامعه مهدوی باشد قابل پذیرش است، اما به صورت تکامل مجموعی در مقاطعی از تاریخ، همواره لزوما قابل پذیرش نیست، اگرچه برای دوره های تاریخی خاص پذیرفتنی است.   چکیده عربی:محور البحث فی هذه المقالة هو دراسة آثار الأستاذ مرتضی مطهری حول تحولات المجتمع والتأریخ وتبعا لذلک بیان نظریة «تکامل المجتمع والتأریخ» التی طرحها، ولأجل بیان هذه النظریة لا بد من الإجابة عن الأسئلة التالیة: ما هو معنی التکامل؟ ما هی معاییر تکامل المجتمع والتأریخ؟ کیف تکون مسیرة الحرکة التکاملیة للتأریخ؟وبعد دراسة مؤلفاته القیمة توصل کاتب المقالة إلی أن تکامل التأریخ یعنی تفعیل القابلبیات الفطریة فی المجتمع والتی معیارها الإیمان والإیدیولوجیة ورقی الحریة والوعی الاجتماعی کما أن المسیرة التکاملیة للتأریخ هی أنه علی طوال التأریخ قد شهدت المجتمعات بأسرها تکاملا فی مجمل الزمان. هذا التکامل الشامل لو کان بمعنی التکامل فی نهایة التأریخ وفی نطاق المجتمع المهدوی یعد أمرا مقبولا، ولکنه غیر مقبول دائما باللزوم بشکل تکامل مجموعی فی بعض مراحل التأریخ حتی وإن کان مقبولا فی بعض المراحل التأریخیة.

هدف هدف از نگارش این مقاله، بازسازی و صورت بندی دلایل مرتضی مطهری درباره معناداری علم اجتماعی اسلامی بود. بر این اساس، هم نظر اثباتی و مستقل وی بیان شده است و هم گفته های نفی ای و انتقادی دیگران پاسخ داده شده اند. روش گردآوری داده های این مقاله، متن مدار بود و در مرحله تحلیل داده ها نیز روش استنباطی و استنتاجی مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی به کار گرفته شد. یافته ها نقدهای مرتضی مطهری به بی معناانگاری علم اجتماعی اسلامی عبارتند از: اکثری انگاری مضمونهای اجتماعی اسلام، متداخل انگاری غایت اسلام با علم اجتماعی، همساز انگاری منطق معرفتی اسلام با علم اجتماعی، عدم نسبی انگاری معرفت اسلامی و آمیخته انگاری تعلیل اسلامی با علم اجتماعی. نتیجه گیری اولا، علم اجتماعی اسلامی از لحاظ نقلی و درون دینی، موجه است و اسلام دارای چنین پیوندی با علم اجتماعی است؛ ثانیا، از لحاظ عقلی و برون دینی نیز مانع ابطال کننده ای در برابر معقولیت علم اجتماعی اسلامی وجود ندارد؛ ثالثا، علم اجتماعی اسلامی افزون بر امکان و معناداری، ضروری و بایسته است و ما باید در پی نظریه پردازی درباره آن باشیم.

موضوع حقوق طبیعی از بحث های مهم و قدیمی در اندیشه متفکران و فیلسوفان بوده است. اولین سوال این است که مفهوم و جایگاه حقوق طبیعی در نزد مطهری و جان لاک چیست؟ دیدگاه های این دو حکیم درباره چهار موضوع مهم حقوق طبیعی (آزادی، عدالت، مالکیت، حقوق بشر) و اختلافات و اشتراکات آن ها چیست؟ در این مقاله تلاش شده است که مبانی این دو متفکر در زمینه حقوق طبیعی و حقوق بشر بررسی شود. همچنین در این مقاله به مبانی این دو متفکر نیز پرداخته می شود و درباره مبانی آن ها، که خداشناختی است یا انسان شناختی و یا هر دو، بیشتر می نویسیم. در ادامه، افتراقات و اشتراکات این دو حکیم را که متعلق به دو سنت فلسفی هستند، در مورد حقوق طبیعی و حقوق بشر و تاثیرات و پیامدهایی که می تواند در جامعه بشری داشته باشد، بیان می کنیم. در نتیجه گیری مقاله خواهیم دید که اختلافات دو حکیم و دو سنت فلسفی می تواند به ارایه دو مسیر متفاوت برای تکامل و پیشرفت بشریت منجر گردد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تبیین سرشت وحی یکی از مساله های پرمناقشه در الهیات ادیان ابراهیمی است. در الهیات اسلامی درباره این موضوع دیدگاه های مختلفی ارائه شده است؛ بر اساس دیدگاه مشهور، وحی مجموعه ای از حقایق الهی است که توسط پیامبر و در قالب عبارت های زبانی برای انسان ها بیان شده است. در سال های اخیر دیدگاه دیگری نیز درباره وحی مورد توجه قرار گرفته که بر اساس آن وحی فاقد سرشت زبانی است. در این مقاله به مقایسه آراء مرتضی مطهری و نصرحامد ابوزید که هر کدام یکی از این دو دیدگاه را نمایندگی می کنند پرداخته شده است. به باور مطهری نزول وحی به این معناست که پیامبر در صعودی روحانی، حقایق الهی را دریافت کرده است، پس از آن این حقایق در مراتب وجود پیامبر تنزل یافته و در نهایت به صورت امری محسوس که همان زبان عربی است ظاهر شده است. مطهری الفاظ قرآن را دارای منشاء الهی می داند و معتقد است وحی الهی امری فرازمانی و فراتاریخی است. در مقابل ابوزید وحی را فاقد سرشت زبانی می داند و معتقد است پیامبر صرفا معانی را از فرشته وحی دریافت می کرده، خود به آن صورت زبانی می بخشیده است. به باور او اگرچه کلام خداوند به پیامبر وحی شده است؛ اما آنکه کلام خدا را تعبیر می کند و به آن ساخت عربی می دهد پیامبر است. علاوه بر این ابوزید وحی الهی را امری زمانی و تاریخمند می داند. در این نوشتار شباهت ها و تفاوت های دیدگاه های مطهری و ابوزید در مسائلی مانند ماهیت وحی، نقش پیامبر در فرایند دریافت و انتقال وحی و رابطه وحی با واقعیت و فرهنگ زمانه، مورد بررسی قرار گرفته و به ریشه های تفاوت تحلیل این دو متفکر از سرشت وحی اشاره شده است.